زاغ بور ظرفیت بالایی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی دارد - مجله جغتای

در میان مهره داران، پرندگان به سبب برخورداری از قدرت پرواز، صاحب وسیع ترین قلمرو یعنی آسمان هستند. آن گونه که از نام آن نیز معین است، پرندگان به علت طی مسافت زیاد در آسمان و جابجایی های گسترده به ندرت یک مکان خاص را برای زندگی انتخاب می نمایند. به همین علت این که بتوان پرنده ای را مختص مکان خاص دانست، کار بسیار دشواری است. با این حال ایران به علت موقعیت جغرافیایی خاص در جهان و به همین ترتیب تنوع آب و هوایی میزبان تعداد زیادی از گونه های پرنده است.

کنترل آفات به وسیله شکار و کنترل جمعیت حشرات، ارتقای بهداشت عمومی، پراکندگی بذر، گردش چرخه زیست بوم و تثبیت محیط زیست از جمله اثراتی است که پرندگان در حوزه محیط زیست دارند و نمیتوان آن را انکار کرد.

طبق گزارش سازمان حفاظت محیط زیست پیرامون اینکه زاغ بور ظرفیت بالایی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی دارد، در ایران تا به امروز 540 گونه پرنده در 22 راسته و 78 خانواده شناسایی و گزارش شده که این تعداد معادل کل گونه های پرنده موجود در قاره اروپا است که میتوان گفت این تعداد معادل کل گونه های پرنده موجود در قاره اروپا است. بیشترین گونه ها را پرندگان متکی به تالاب ها تشکیل می دهند اما شوربختانه آلودگی و تخریب تالاب های ایران در سالهای اخیر خود عاملی در جهت کاهش تعداد بسیاری از گونه های پرندگان ایران شده است. اکنون پرندگانی نظیر درنای سیبری، بالابان، اردک سرسفید، میش مرغ، عقاب طلایی، اردک مرمری و تعدادی دیگر از گونه ها در کشور در معرض تهدید و انقراض هستند.

اما آنچه که بیش از همه می تواند جلب توجه کند، وجود یک گونه بسیار زیبا و ارزشمند به نام زاغ بور است که از همه کائنات شناخته شده و قابل زیست در جهان هستی، تنها بخش کوچکی از پهنه یک میلیون و 648 هزار کیلومتر مربعی ایران را برای زیست انتخاب نموده و در هیچ کجای دیگر جهان حتی مشابهی هم ندارد. گزارش پیش رو معرفی این پرنده ارزشمند خاص است که بخش کوچکی از معینات این جاندار را به همراه ویژگی های محیط طبیعی آن معرفی می نماید.

پرنده ای که در هیچ کجای دیگر جهان یافت نمی گردد

مشهورترین جانداری که شاید بتوان گفت همه ایرانیان با آن آشنا هستند، یوزپلنگ ایرانی است. اما باید گفت این پستاندار ارزشمند که به نام یوز آسیایی هم شناخته می گردد، تا یک یا دو قرن قبل در دشت های وسیعی از قاره پهناور آسیا زیست مینموده و به علت تخریب زیستگاه و از بین رفتن طعمه آن به دشت ها و منطقه ها محدودی از ایران برای زیستن قانع شد. به همین ترتیب گور ایرانی یا گوزن زرد، شیر، ببر و کاراکال هریک یا در پهنه وسیعتری از ایران زیست مینموده اند و الان به ایران محدود شده اند یا هم خانواده و مشابهی در سایر نقاط دارند.

اما زاغ بور جانداری است که تا به امروز هیچ سابقه ای از زیست آن در هیچ کجای دیگری از جهان به دست نیامده و از همه مهمتر این است که این پرنده با وجود خصلت پروازی سایر پرندگان، در ایران به جای مانده و به جایی دیگر مهاجرت ننموده است.

زاغ بور یا زاغ کویری پرنده ای کوچک از راسته گنجشک سانان و تیره کلاغ ها است که در بیابان های فلات مرکزی ایران سکونت دارد. این پرنده که با نام انگلیسی Pleskes Ground-Jay یا Persian Ground-jay شناخته می گردد، تنها حدود 24 سانتیمتر طول دارد.

زاغ بور با نام علمی Podoces pleskei، رنگی نخودی دارد تا بتواند در بیابان های مرکزی ایران خود را به خوبی از دید شکارچیان پنهان کند. علاوه بر این ویژگی، زاغ بور را با لکه سیاه روی گلو و دور منقار و بال های دم و نوک سیاه رنگ شناسایی کرد.

زاغ بور هم تنها در بیابان های مرکزی و شرقی ایران و استانهای سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی و جنوبی، سمنان، اصفهان، یزد، کرمان و فارس مشاهده شده است. چیزی که به علت جثه کوچک و رنگ این پرنده که به رنگ خاک این منطقه ها است، یافتن آن را کار چندان راحتی نخواهد کرد. شاید شبیه ترین پرنده به زاغ بور، هدهد یا همان شانه به سر باشد، البته با این تفاوت که زاغ بور تاج سر ندارد و منقار نسبتا بلندش کمی به پایین خمیده است. رفتار این پرنده هم به مقدار زیادی جالب توجه است. زاغ بور پرنده ای زمین زی مانند کبک و تیهو است و بیشتر اوقات راه رفتن بر روی زمین را بر پرواز کردن ترجیح می دهد. پاهای قوی به زاغ بور اجازه می دهد به سرعت بدود و حتی در مواقع خطر نیز از همین طریق از مهلکه فرار کند.

شرایط بقای زاغ بور

باتوجه به اندمیک بودن زاغ بور، بخش عمده ای از اطلاعات پیرامون این جانور تنها با مطالعه و پژوهش های لازم در زیستگاه آن می تواند بدست بیاید. اما در سالهای اخیر خبر موثق یا رسمی که حدودا جمعیت زاغ بور را معین کند رسانه ای نشده است. با این حال میتوان گفت نگرانی زیادی در خصوص بقای این جانور وجود ندارد. البته این موضوع به معنای عدم تهدید این جاندار نیست. عواملی انسانی چون تخریب زیستگاه و استفاده بی رویه از منابع طبیعی از جمله دلایل مرگ و میر و کاهش جمعیت این پرنده زمینی بشمار می روند.

بعلاوه از دیگر خطراتی که جان زاغ های بور را تهدید می نماید، شکار شدن آن به وسیله سایر جانوران (از جمله تخم ها) مانند روباه، مار و دام هایی است که پوشش گیاهی منطقه را کاهش می دهند. خوشبختانه به علت زندگی کردن زاغ های بور در منطقه ها غیر مسکونی، شکار شدنشان به وسیله انسانها کمتر اتفاق می افتد.

محل زندگی این پرنده هم منطقه های است که گیاهی به نام قیچ در آن رشد و نمو دارد. قیچ درختچه ای است همراه با انشعابات چوبی فراوان که در عرصه های بیابانی به صورت پراکنده در جوامع گیاهی درمنه دشتی مشاهده می گردد. رویشگاه های اصلی قیچ در ایران هم جنوب شرقی شاهرود، خراسان، زنجان، دامنه های مشرف به کوهستان سفید آب و دشت کویر، ارتفاعات انارک و چوپانان است.

ظرفیت گردشگری زاغ بور

گردشگری در هر زمینه ای می تواند موجب جذب سرمایه و ارز باشد. چه به وسیله فعالیت های تجاری و مسافرتی و تاریخی و چه به وسیله فعالیت ه ایی مانند مشاهده نزدیک و مستقیم حیات وحش در طبیعت. این ویژگی در خصوص پرنده ها هم وجود دارد و به تازگی به عنوان یک فعالیت مالی مورد توجه قرار گرفته است. پرنده نگری فعالیتی است بر پایه احترام به طبیعت و لذت بردن از جهانی زیبا و پر راز و رمز پرندگان. این فعالیت بیشتر به گردشگری نزدیک است و از زیر شاخه های مهم صنعت گردشگری محسوب می گردد.

جستجو و پیداکردن گونه های آزاد و وحشی پرندگان، لذت از تماشای آنها، در صورت امکان عکسبرداری از آنها و اضافه کردن نام و سایر معینات گونه به لیست مشاهدات (Life List) هر فرد چیزی است که این فعالیت در دوران کنونی مشتاقان زیادی را به خود جذب نموده و پرطرفدارترین و پردرآمدترین شاخه اکوتوریسم در جهان است.

زاغ بور نیز در زمره پرندگانی است که با توجه به اندمیک بودن آن در ایران ظرفیت بالایی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی را دارد. از آنجا که این پرنده بیشتر در نواحی دورافتاده کویری و محروم ایران زیست می نماید، یکی از اقدامات لازم برای توسعه این نواحی، توسعه گردشگری با رویکرد پرنده نگری و نشان دادن پرندگان مختلف از جمله زاغ بور است. پرنده نر و ماده هر دو آواز خوان هستند و در فصل زادآوری بر سرشاخه بوته های بلند قیچ نشسته و با صدایی بلند آواز زیبایی سر می دهند. صحنه ای که شاید برای عموم مردم چندان مجذوب کننده نباشد، اما هستند افرادی که حاضرند برای تماشا و شنیدن صدای این پرنده هزینه قابل توجهی داشته باشند و حتی هواخواهانش حاضرند یک میلیون دلار بدهند تا چشمشان به جمال او بیفتد.

گزارش از: امیرحسین غلام زاده نطنزی