سهراب سپهری شاعر نقاش، ترسیم گر صدای پای آب - مجله جغتای

سهراب از کودکی طبع شعر داشت و از دوران نوجوانی به مطالعه اشعار شعرای قدیم و جدید ایران پرداخت. وی از همان زمان به سرودن اشعار گوناگون به ویژه شعر نو پرداخت و در اشعار خود عمدتا متأثر از نیما پدر شعر نو بود.

سهراب در اوائل دهه 1330 به عنوان نقاشی نو پرداز به شهرت رسید و کار شعر را هم از همان موقع شروع کرد. نخستین مجموعه شعر او به نام (مرگ رنگ) در سال 1330 به چاپ رسید. (زندگی خواب ها) را در سال 1332 و (آوار آفتاب) و (شرق اندوه) را در سال 1340 روانه بازار کرد. در این مجموعه های نخستین، گهگاه طنین صدای نیما یوشیج به گوش می رسید، اما مجموعه های بعدی سهراب یعنی صدای پای آب، مسافر و به ویژه حجم سبز که در سال 1346 انتشار یافت هیچ صدایی جز صدای آشنای خود وی نبود، هرچند در واپسین اشعار سهراب رنگی از زبان اندیشه فروغ فرخزاد دیده می گردد. مجموعه این هفت کتاب به همراه کتاب دیگر او (ما هیچ ما، نگاه) در سال 1356 یکجا درمجموعه ای با عنوان (هشت بهشت) به چاپ رسید.

سهراب علاوه بر شعر به نقاشی نیز علاقه زیادی داشت و عشق به شعر و نقاشی درسهراب به موازات هم رشد یافت چنان که پا به پای مجموعه اشعاری که از او به چاپ می رسید، نمایشگاههای نقاشی سپهری نیز در گوشه و کنار تهران برپا می شد و شاعر گاهی در کنار همین نمایشگاه ها شب شعری نیز ترتیب می داد. تلفیق شعر و نقاشی در پرتو روح انزوایی و متمایل به گونه ای عرفان، هم به شعر او رقت احساس و نازک بینی هنرمندانه بخشیده وهم نقاشی او را به نوعی صمیمیت شاعرانه نزدیک نموده است.

تخیل آزاد و بر روی هم سورئالیسم خفیف و جستجوی روابط متعارف اشیاء و مفاهیم به وجهی شاعرانه و آمیخته با خیال پردازی از معینه های آشکار شعر سپری است و همین ویژگی است که در نظر بعضی از نویسندگان و منتقدان وی را به تمایلات سبک هندی نزدیک نموده است.

سفرهای سهراب به مشرق زمین و غرب نیز تا حدودی ناشی از عرفان و میل به سیر و سلوک روحی و معنوی و سیر در انفس او به حساب می آمد و تأثیر ملاقات از شهرهایی نظیر رم، آتن، پاریس، قاهره، دهلی نو، مسجد تاج محل، آگره و توکیو در اشعار و حتی بعضی نقاشی های وی معین است. سفر او به ژاپن و آشنایی با این سرزمین فکر و اندیشه عارفانه سهراب را ژرف تر کرد و به هنر او سیرتی عارفانه بخشید.

سهراب سپهری جدای از سیر و سلوک عارفانه و عرفان به سنت ها، شهر، دیار و طبیعت اطراف خود پای بند بود و به ویژه عشق به طبیعت در اشعار او مکرر توصیف شده است. در مجموع سهراب هنرمندی با ویژگیهای استثنایی و منحصر به فرد بود که تنها به استعداد و توانائیهای ذاتی خود تکیه داشت؛ تنها زندگی کرد و در این تنهایی از نیرنگ، دوروئی و تقلب دور بود.

این شاعر و نقاش توانا در اول اردیبهشت 1359 به بیماری سرطان خون درگذشت و همچون بسیاری از شعرا در زمان حیات مقبولیت چندانی کسب نکرد. وی پس از انقلاب اسلامی و به ویژه در دهه شصت و هفتاد ه. ش مورد توجه گروه زیادی از شعرا، نویسندگان و دانشجویان نهاده شد و اشعار وی علاوه بر تجدید چاپ های متعدد به چند زبان زنده دنیا ترجمه شد.

از مشهورترین اشعار وی صدای پای آب است که بار ها و بار ها مورد نقد و آنالیز ادب دوستان نهاده شده است.

صدای پای آب

اهل کاشانم

روزگارم بد نیست

تکه نانی دارم، خرده هوشی، سر سوزن ذوقی

مادری دارم، بهتر از برگ درخت

دوستانی، بهتر از آب روان

و خدایی که در این نزدیکی است

لای این شب بوها، پای آن کاج بلند

روی آگاهی آب، روی قانون گیاه.

من مسلمانم

قبله ام یک گل سرخ

جانمازم چشم، مهرم نور

دشت سجاده من

من وضو با تپش پنجره ها می گیرم

در نمازم جریان دارد ماه، جریان دارد لطف

سنگ از پشت نمازم پیداست

همه ذرات نمازم متبلور شده است.

کعبه ام بر لب آب

کعبه ام زیر اقاقیهاست

کعبه ام مثل نسیم، می رود باغ به باغ، می رود شهر به شهر.

(حجرالاسود) من روشنی باغچه است.

من به مهمانی دنیا رفتم

من به دشت اندوه

من به باغ عرفان

من به ایوان چراغانی دانش رفتم.

رفتم از پله مذهب بالا

تا ته کوچه شک

تا هوای خنک استغناء

تا شب خیس محبت رفتم.

چیز ها دیدم در روی زمین

کودکی را دیدم، ماه را بو می کرد

قفسی بی در دیدم که در آن، روشنی پرپر می زد

نردبانی که از آن، عشق می رفت بر بام ملکوت

من زنی را دیدم، نور در هاون می کوبید

ظهر درسفره آنان نان بود، سبزی بود، دوری شبنم بود.

کاسه داغ محبت بود.

من گدایی دیدم، در به در می رفت، آواز چکاوک می خواست

و سپوری که به یک پوسته خربزه می برد نماز.

شاعری دیدم، هنگام خطاب به گل سوسن می گفت (شما)

*

شعر (نشانی) از دیگر اشعار پرآوازه سهراب سپهری است.

*عضو هیات علمی دانشکده مطالعات دنیا دانشگاه تهران