برجی دیدنی و جالب که در داخل شهر جاسک جای دارد - مجله جغتای

آب و هوای جاسک گرم و مرطوب و تحت تأثیر آب و هوایی بیابانی و نیمه بیایانی واقع شده است. بندر جاسک مرکز این شهرستان است و ارتفاع آن از سطح دریا پنج متر است.

موقعیت فعلی

برج سیاه و سفید در داخل شهر جاسک نزدیک خیابان مطهری واقع شده است. این برج در فاصله 52 متری از دریا و در فاصله کمی از خانه های مسکونی واقع شده است.

تاریخچه بنا

برج سیاه و سفید از آثار به جای مانده از روزگاه تسلط انگلیسی ها در جنوب ایران و مربوط به زمانی است که شبه قاره هند تحت نفوذ استعمار انگلستان قرار داشت. این بنا در واقع بخشی از تأسیسات گسترده ای است که انگلیسی ها به عنوان تلگراف خانه در جاسک بنا کردند.

سدیدالسلطنه تنها شخصی است که در کتاب خود به زمان و عملکرد برج به خوبی اشاره کرده است. او از این بنا به نام کابل هوس یاد کرده و می نویسد: مناره مرتفعی هم در ساحل بنا کرده اند. کابل هوس یعنی خانه کابل، اتاقی است که سیم تلگراف از آن جا به دریا رود، در کناره دریا فراز یک پارچه سنگ بنا شده، از کابل هوس سیم تلگراف از طریق ده چوب به بنگله خواهد رسید، چوب ها هر کدام دو عدد است که هر کدام توأم با یکدیگرند که تماما بیست قائمه شود، چون مابین دو قائمه صد وار است پس از کناره دریا تا موقع بنگله هزار وار می شود، هر یک وار چهارده گره است.

او در ادامه می گوید: از کابل هوس یازده رشته سیم به دریا می رود، و دو رشته سیم از وسط صحرا گذشته به چاه بهار و سند رود. شرکت تلگراف هند و اروپا در سال 1280 قمری سیم خلیج فارس را کشیده و پنج کشتی در این کار مشغول بودند. شرکت مزبور در آن سال، بندر خصب را مرکز تلگراف قرار داده و در سال 1285 مرکز تلگراف را به هنگام انتقال داده و در سال 1297 مرکز را از هنگام به جاسک بردند. (سدید السلطنه کبابی، بندرعباس و خلیج فارس، 81 و 82)

براساس گفته سدید السلطنه بنای برج در سال 1297 هجری قمری یعنی در اواخر عصر قاجار ساخته شده است.

مشخصات بنا

بنای برج سیاه و سفید به صورت توپر ساخته شده و فاقد فضای درونی است. ارتفاع این برج در حدود 9 متر است و نقشه آن به شکل مربعی است که هر ضلع آن 170 سانتیمتر است ولی هر چه به رأس نزدیکتر می شود از ابعاد مربع کاسته می شود.

برای ساخت این برج از دو نوع سنگ متفاوت استفاده شد بطوریکه در بخش درونی بنا، سنگ های بدون تراش و در نمای بنا، سنگ های ماسه ای تراش خورده و منظم بکار رفته که همگی به کمک ملات ساروج به یکدیگر متصل شده اند.

درون بافت ساروجی قطعات خردشده صدف و مرجان های دریایی به وضوح دیده می شود که نشانگر محلی بودن ساروج است. ضخامت ساروج بکار رفته در نمای بنا حدود سه سانتیمتر است. در ضلع شرقی بنا آثار روکش گچی دیده می شود که احتمالا نسبت به زمان ساخت بنا جدیدتر است. ساختمان برج را میتوان به سه بخش تقسیم کرد: بخش پایه، بخش میانی و رأس برج.

بخش پایه: برج در پایین بنا قرار گرفته و نسبت به بخش میانی 15 سانتیمتر پیش آمدگی دارد. ارتفاع کنونی این بخش 40 سانتیمتر و شامل دو ردیف سنگهای تراش خورده است.

بخش میانی: بلندترین و مهمترین بخش بناست که در نمای آن 42 ردیف سنگ های تراش بکار رفته است. در این بخش نقشه مربع شکل بنا هر چه به رأس نزدیکتر می شود از ابعاد آن کاسته می شود.

بخش میانی خود شامل شش بخش جزیی تر است که از پایین به بالا بطور یک در میان با رنگ های سفید و سیاه رنگ آمیزی شده و علت نامگذاری این برج نیز بکارگیری همین رنگ هاست. برای ایجاد رنگ سفید از موادی شبیه گچ استفاده شده و در بخش های سیاه رنگ، مواد قیر مانند بکار رفته است.

بخش های شش گانه سفید و سیاه در بخش میانی از پایین به بالا به این صورت است:

بخش اول شامل 9 ردیف سنگ که با رنگ سفید رنگ آمیزی شده است.

بخش دوم شامل هفت ردیف سنگ که با رنگ سیاه رنگ آمیزی شده است.

بخش سوم شامل هفت ردیف سنگ که با رنگ سفید رنگ آمیزی شده است.

بخش چهارم شامل هفت ردیف سنگ که با رنگ سیاه رنگ آمیزی شده است.

بخش پنجم شامل هشت ردیف سنگ که با رنگ سفید رنگ آمیزی شده است.

بخش ششم شامل چهار ردیف سنگ که با رنگ سیاه رنگ آمیزی شده است.

راس برج: رأس بنای برج یک بخش هرمی شکل است که از سه ردیف سنگ تشکیل شده و تراش سنگ ها در این بخش طوری است که با روی هم قرار دادن آنها شکل هرم ایجاد می شود.

در رأس یا دماغه هرم تنها یک سنگ به شرک هرم ناقص قرار می گرفته است. ابعاد هر ضلع مربه سنگ هرمی شکل در قاعده 35 و در رأس 17 و ارتفاع آن 10 سانتیمتر است. در مرکز این سنگ، حفره مربع شکلی به ابعاد 10 در 10 سانتیمتر تعبیه شده که از قاعده تا رأس هرم به صورت یک پارچه و یکسان است.

مجموع سنگ های بکار رفته در رأس هرم نیز در امتداد بخش ششم از بخش میانی برج با رنگ سیاه رنگ آمیزی شده است. در حالی که سنگ های بکار رفته در بخش پایه برج به تبعیت از بخش اول با رنگ سفید رنگ آمیزی شده اند.

به گفته اهالی جاسک این برج علاوه بر کارکرد انتقال سیم تلگراف، نوعی برج راهنما بوده و کشتی ها در سپیدی روز با دیدن رنگ سیاه آن و در سیاهی شب با دیدن رنگ سفید آن مقر و محل خود را در ساحل می دیدند و همان جا لنگر می انداختند. برج سیاه و سفید در سال 1381 به شماره 6769 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.