گل همواره بهار، از خواص دارویی تا نحوه کاشت و نگهداری - مجله جغتای

به گزارش خبرنگاران، حتما بار ها گل های نارنجی یا زرد فصلی را که در راستا بلوار ها و فضا های سبز شهر ها می کارند، دیده اید. گل فصلی همواره بهار یا کالاندولا علاوه بر اینکه گیاهی زینتی است، به اسم یکی از دارو های گیاهی در طب سنتی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد. همواره بهار برای درمان بسیاری از بیماری ها از جمله امراض پوستی، انواع بیماری های التهابی و بهبود اسپاسم عضلانی مفید است. بعلاوه این گیاه در بهبود عملکرد دستگاه گوارش، تقویت سیستم ایمنی بدن و درمان عفونت های چشم موثر است.

گیاه مقاوم و زیبای همواره بهار در تمام طول سال گل می دهد و در محیط های گرم و سرد قابل کشت است. اوج گلدهی این گیاه اواخر بهار تا فصل تابستان و سپس اواخر تابستان تا اواسط پاییز است. گل همواره بهار به وسیله بذر به راحتی تکثیر می گردد. با کاشت گیاه همواره بهار یا کالاندولا هم از زیبایی گل های آن لذت خواهید برد و هم از خواص درمانی شگفت انگیز آن بهرمند می شوید.

گیاه شناسی

گیاه همواره بهار یا کالاندولا با نام های انگلیسی pot marigold، common marigold و Scotch marigold از خانواده Asteraceae و نام علمی Calendula officinalis یکی از گیاهان تزئینی فصلی در منطقه ها مختلف جهانست. از قرن دوازدهم گیاه کالاندولا در بیشتر باغ های اروپا کشت می شد. سابقه طولانی کشت گل های همواره بهار باعث شده است تا منشا این گیاه ناشناخته باشد؛ اما به نظر می رسد که زیستگاه اصلی گل همواره بهار مدیترانه یا جنوب قاره اروپاست. با این حال گیاه کالاندولا در بیشتر منطقه ها معتدل جهان از شمال اروپا (جنوب انگلستان) تا ارتفاعات زاگرس در فلات ایران به صورت طبیعی می روید.

همواره بهار گیاهی علفی و یک ساله است. برگ های ساده، کشیده و بیضوی بلند و به رنگ سبز از خصوصیات اصلی ظاهری این گیاه محسوب می گردد. گیاه کالاندولا بسیار مقاوم است و در بعضی از نقاط سردسیر به جز اواخر فصل پاییز و زمستان در تمام طول سال گل می دهد. در منطقه ها گرراستا بذر های همواره بهار را در اواسط زمستان می کارند تا در فصل بهار گل های آن شکوفا گردد. گل های همواره بهار به رنگ های نارنجی، زرد یا لیمویی در امتداد ساقه های بلند نمایان می شوند. هنگام تابش مستقیم آفتاب روی گل های همواره بهار درخشش خاصی بر روی گلبرگ های این گیاه ایجاد می گردد. گل های این گیاه لحظاتی پس از طلوع خورشید باز و قبل از غروب بسته می شوند. میوه یا بذر های گیاه کالاندولا هلالی شکل و دارای سطح ناصافی است. وزن هزار دانه بین 8 تا 12 گرم است.

گونه های گل همواره بهار

ارقام مختلفی از گیاه کالاندولا یا همواره بهار در جهان وجود دارد. گل هایی با رنگ های نارنجی، لیمویی، زرد، نارنجی متمایل به قرمز یا دو رنگ و گل های به صورت پُر و دارای چند ردیف گلبرگ یا یک ردیفه کشت می شوند. بسیاری از گونه های اهلی شده که به منظور کشت در باغ ها یا فضا های سبز شهر ها کاشته می شوند، همگی دارای گل های عظیم و بوته های پرپشت از برگ هستند؛ در صورتی که گونه های وحشی گیاه همواره بهار، بوته ها و گل هایی کوچک تر دارند.

کاربرد گل همواره بهار

گل های همواره بهار خوردنی هستند. اغلب به جای زعفران از گل های گیاه کالاندولا برای رنگ دادن به سالاد و غذا ها استفاده می گردد. برگ های گیاه هم خوراکی است و در سالاد ها مصرف می شوند. از گل های گیاه همواره بهار می توان چای یا دمنوش تهیه کرد. گل ها در فرهنگ های یونان باستان، روم، خاورمیانه و هند به اسم گیاهی دارویی شناخته می شوند. بعلاوه از گل های همواره بهار برای رنگ دادن به پارچه ها و غذا ها استفاده می گردد. جالب است بدانید که رنگ نارنجی قوی گل های همواره بهار موجب شده است تا هندی ها از گل ها به اسم لوازم آرایش استفاده نمایند.

بسیاری از این کاربرد ها حتی امروز هم رواج دارد. در طب سنتی از روغن همواره بهار به اسم محافظ پوست و از قطره گیاه به اسم داروی چشم یاد می نمایند. بعلاوه از عصاره گل های همواره بهار پماد، کرم، قطره، روغن، صابون، شامپو و بسیاری از مواد آرایشی و بهداشتی و دارویی تهیه نموده اند. یکی از معروف ترین فرآورده گیاه همواره بهار پماد کالاندولاست که برای بهبود جای نیش حشرات یا زخم های سطحی از آن استفاده می کنیم.

ترکیبات دارویی

خواص دارویی فراوانی شامل آنتی اکسیدانی، ضد التهابی، ضد باکتریایی، ضد قارچی و ضد ویروسی برای گیاه همواره بهار گزارش شده است. بعلاوه تا به امروز مطالعاتی در خصوص فعالیت سیتوتوکسیک و هم کاهش تومور در این گیاه شناسایی شده است. همواره بهار دارای ترکیبات شیمیایی موسوم به کالاندولین، اسید لینولئیک و اسید سالسیلیک است. علاوه بر این ترکیباتی، چون فلاونوئیدها، هیدروکسی کومارین ها، پلی ساکارید ها و کارتنویید ها در گل های این گیاه معین شده است. نتایج پژوهش ها نشان می دهد که عصاره آلیگل های همواره بهار دارای فعالیت ضد ویروسی ایدز است. این گیاه دارویی سرشار از انواع ویتامین ها ازجمله ویتامین E و پیش ساز ویتامین A است.

طبع گل همواره بهار

گل همواره بهار و تمام فرآورده های آن اعم از عرق، دمنوش، عصاره، روغن و... همانند گیاه کاسنی دارای طبع سرد و خشک است.

فواید درمانی گل همواره بهار

مطالعات اخیر روی ترکیبات تشکیل دهنده گل همواره بهار یا کالاندولا نشان داده است که انواع اثرات آنتی اکسیدانی، روغن های فرار، استرول های گیاهی مانند کالاندولین و فلاونوئید ها و... در بهبود سلامت انسان نقش مهمی دارند و می توان برای این گیاه زینتی فواید درمانی بسیاری ذکر کرد.

همواره بهار، گیاهی ضد التهاب

با توجه به آزمایشات اجرا شده خاصیت ضد التهابی گیاه کالاندولا به اثبات رسید است. گل همواره بهار به صورت لوسیون، کرم یا پماد باعث تسریع در بهبود بسیاری از مسائل و ناراحتی های پوستی همانند سوختگی های جزئی و آفتاب سوختگی، گزش حشرات، جوش های چرکی، ورم پستان (ماسیتیت)، بریدگی های جزئی و خراش ها، بثورات پوستی و سایر التهابات پوستی می گردد. دمنوش گل های همواره بهار در درمان التهاب گلو، التهاب دهان و لثه و روده التهابی بسیار موثر است.

درمان زخم های فشاری (زخم بستر)

زخم فشاری یا زخم بستر معمولا در بیمارانی که به مدت طولانی در بیمارستان یا منزل بستری می شوند، رخ می دهد. درمان این زخم ها پر هزینه است و برای رفع آن از روش های مختلفی استفاده می گردد. طبق آزمایشات و مطالعات اجرا شده بر روی 20 بیمار مبتلا به زخم فشاری که با پماد گیاهی کالاندولا درمان می شدند، معین شد که همه بیماران با شرایط مختلف بیماری پس از 3 تا 4 هفته اثرات بهبودی قابل توجه ای در آن ها مشاهده شده است. پماد کالاندولا با توجه به مقرون به صرفه و در دسترس بودن می تواند برای درمان زخم بستر بسیار موثر باشد.

زیبایی و درخشندگی پوست با کالاندولا

گل همواره بهار می تواند خشکی، ترک، خارش، قرمزی پوست و آفتاب سوختگی های جزئی را رفع کند. بعلاوه روغن گل همواره بهار در درمان ترک خوردن لب ها در فصل پاییز بسیار موثر است. ماسک پودر گل های خشک شده کالاندولا می تواند پوست را روشن و جوش های کوچک روی صورت را رفع کند. در بازار کرم ها و انواع صابون ها با عصاره گل های همواره بهار قابل تهیه است. حتی اگر به انواع محصولات آرایشی و بهداشتی این گیاه دسترسی ندارید، با تهیه ماسک یا جوشانده خنک همواره بهار به زیبایی و سلامتی پوست خود بپردازید.

درمان شوره سر با کالاندولا

خاصیت ضد قارچی قوی گل های همواره بهار باعث شده است تا انواع شامپوها، ماسک ها و سرم های بسیار موثری در درمان شوره سر از عصاره این گیاه ساخته گردد. استفاده مداوم از شامپو کالاندولا یا روغن این گیاه به رفع خارش و شوره سنگین سر یاری می نماید. روغن همواره بهار یک معجون گیاهی اثبات شده برای درمان آسیب دیدگی مو ها در اثر شوره سر است. بعلاوه ترکیبات مغذی و مفید موجود در عصاره کالاندولا موجب تقویت رشد مو ها می گردد.

درمان عفونت در بدن با کالاندولا

تا به امروز خواص ضد باکتریایی، ضد ویروسی و ضد قارچی گل های همواره بهار اثبات شده است. از مهم ترین فرآورده گیاه کالاندولا پماد این گیاه است که در درمان انواع عفونت، از جمله عفونت رحم و عفونت های قارچی دستگاه تناسلی بسیار موثر است. طبق مطالعات اجرا شده روغن کالاندولا اثر خوبی بر 23 سویه مخمر کاندیدا دارد. این روغن می تواند قارچ های شایع عامل بسیاری از عفونت های دهان، واژن و پوست را از بین ببرد.

همواره بهار برای چشم مفید است

آزمایشات متعدد نشان می دهند که این گیاه قادر به درمان بیماری های التهابی چشم است. عصاره گیاههمواره بهار، دارای ویژگی های ضد باکتری، ضد ویروسی، ضد قارچی و تحریک نماینده هستند که نه تنها باعث کاهش عفونت های چشم می شوند بلکه از چشم شما در برابر عوارض نور UV و آسیب های اکسیداتیو محافظت می نماید.

دیگر خواص گیاه دارویی همواره بهار

گل همواره بهار دارای خاصیت معرق با اثر قوی، تصفیه نماینده خون، قاعده آور و التیام دهنده است. از دمنوش گل همواره بهار به اسم نیرو دهنده، ضد تشنج و رفع قی استفاده می گردد. اثر قاعده آور آن مخصوصا در مبتلایان به ضعف اعصاب و کم خونی قطعی است. اختلالات کبدی و زردی هم با مصرف دمنوش و دیگر فرآورده های همواره بهار از بین می رود؛ چرا که اثرات معجزه آسایی روی کبد و ترشحات صفرا دارد. بذر های کالاندولا یا همواره بهار حاوی روغن است که اثر قوی ضد تورم دارد. نتایج بعضی پژوهش ها نشان داده است که عصاره گل های همواره بهار در مهار فعالیت های ویروس ایدز بسیار موثر عمل می نماید.

علاوه بر این...

در علم پزشکی و طب سنتی از عصاره گیاه همواره بهار در کاهش درد بیماری هموروئید بهره می برند.

دمنوش گل های خشک شده همواره بهار برای رفع سرفه و گلو درد در زمان سرماخوردگی و آنفولانزا موثر عمل می نماید.

در طب سنتی معتقدند دمنوش این گیاه برای درمان نفخ و رفلاکس معده مفید است.

گل همواره بهار به خاطر عطر تند، می تواند به اسم یک دافع طبیعی پشه، آفات و سایر حشرات مورد استفاده قرار بگیرد.

برای درمان عفونت گوش یا گوش درد می توان از روغن ضد عفونی نماینده همواره بهار استفاده نمود.

مضرات استفاده از گل های همواره بهار

دمنوش یا دیگر فرآورده های کالاندولا می تواند در بعضی از افراد ایجاد حساسیت کند.

در خصوص عوارض و اثرات همواره بهار در زنان باردار یا مادران شیرده اطلاعاتی وجود ندارد؛ اما بهتر است قبل از استفاده فرآورده های همواره بهار یا کالاندولا با پزشک مربوطه مشورت کنید.

استفاده از پماد کالاندولا بر روی زخم های تازه یا عمیق مضر است.

مصرف همواره بهار با دارو های مسکن یا کاهنده فشار خون توصیه نمی گردد.

مصرف بیش از حد گل همواره بهار به صورت خوراکی سمی اعلام شده و تنها در دوز های پایین مصرف می گردد.

شیوه تکثیر و نگهداری از گیاه کالاندولا یا همواره بهار

از ویژگی های شاخص گل همواره بهار می توان به رشد سریع این گیاه اشاره نمود. همواره بهار از مرحله کاشت بذر تا رشد گیاه و گلدهی تنها به کمتر از 8 هفته زمان احتیاج دارد. شما می توانید به جای خرید گیاه آماده آن را به وسیله بذر در باغچه یا گلدان پرورش دهید. با گلدهی گیاه همواره بهار علاوه بر خلق چشم انداز ای بی بدیل در محیط زندگی می توانید از فواید درمانی این گل زیبا بهره ببرید. در ادامه با روش کاشت گل همواره بهار یا کالاندولا به وسیله بذر و شرایط نگهداری آن آشنا خواهید شد.

بذر های همواره بهار را از فروشگاه های فروش بذر گل و گیاه در سطح شهر یا به صورت اینترنتی خریداری نمایید.

یک محیط با نور فراوان و مستقیم خورشید را در حیاط یا تراس منزلتان برای کاشت گل همواره بهار انتخاب کنید. این گیاه روزانه به 5 تا 8 ساعت نور مستقیم آفتاب احتیاج دارد.

برای کاشت بذر های همواره بهار احتیاج به ترکیب خاک مخصوص نیست. همان خاک معمولی باغچه برای کاشت بذر ها مناسب است.

بذر های همواره بهار را بعد از آخرین سرما در اوایل بهار (در منطقه ها جنوبی، در اواخر بهمن یا اوایل اسفندماه) بکارید.

دانه ها را می توان بر روی خاک (مانند بذر سبزیجات) پخش کرد یا در عمق 1 تا 2 سانتی متر در خاک کاشت. فاصله کاشت هر بذر از هم بین 5 تا 10 سانتی متر باشد.

روزانه به بذر ها آب دهید و آن ها را مرطوب نگه دارید. مراقب باشید با آبیاری، فشار آب، دانه ها را از خاک بیرون نیاورد.

بعد از جوانه زنی دانه ها احتیاج آبیاری گیاه کم می گردد. در این حالت با خشک شدن کمی از سطح خاک گیاه را آبیاری کنید.

گیاه پس از رشد کامل و با شکوفا شدن گل ها به کم آبی مقاوم می گردد.

در منطقه ها گرم جنوب کشور ممکن است این گیاه در تابستان از بین برود. اما گل های همواره بهار کاشته شده در منطقه ها سردسیر تقریبا تا فصل پاییز به گل می نشینند.

با خاتمه عمر در هر گلِ گیاه همواره بهار در صورتی که برای مصارف دارویی چیده نگردد، بذر هایی فراوری می نماید که سال آینده دوباره موجب ازدیاد این گیاه خواهند شد.

نکته

یکی از مهم ترین نکات برای پرورش و نگهداری از گیاه همواره بهار مشاخصه با آفت هاست. این گیاه به سرعت آفت هایی همانند کنه ها، شته ها، قارچ ها و کرم ها را به خود جذب می نماید. هجوم آفت ها به گیاه و تکثیر آن ها در هنگام قرار گرفتن گیاه در شرایط نامساعد (سرمای شدید، گرمای بسیار زیاد، محیط سایه و آبیاری زیاد) تشدید می گردد. برای از بین بردن هر گونه آفت به سم مخصوص به آن احتیاج دارید. مثلا برای قارچ ها استفاده از قارچ کش (کاربندازیم، مانکوزب و...) می تواند موثر باشد. بعلاوه سموم مختلف (مثل ایمیدوکلروپراید، دایابون، دلتامترین و...) برای رفع کنه ها، شته ها و کرم ها در بازار موجود است.

نحوه برداشت و خشک کردن گل ها

بهتر است گل ها را کمی پس از شکوفا شدن کامل و در هنگام صبح برداشت کنید.

گل های جمع شده و کهنه را برداشت نکنید.

پس از برداشت گل ها تنها با کمی تکان دادن گرد و غبار را از روی آن ها بزدایید و از شستن گل ها با آب خوددرای کنید.

گل ها را در محیط سایه و دارای تهویه بر روی یک پارچه تمیز پهن کنید.

نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که گل همواره بهار در هنگام خشک شدن در برابر گرمای شدید و یکباره ممکن است بسیاری از اجزا دارویی خود را از دست بدهد؛ بنابراین خشک کردن گل ها در ماکروفر توصیه نمی گردد.

برای بهتر خشک کردن گل های همواره بهار می توانید آن ها را پر پر کنید.

قبل از جمع آوری گل های خشک شده مطمئن شوید که همه آن ها کاملا خشک و فاقد رطوبت هستند. مرطوب بودن یا خشک نشدن کامل هر گل با کپک زدن همه گل ها همراه خواهد بود.

دمنوش گل همواره بهار

همان گونه که اشاره شد، گل های همواره بهار دارای خواص بسیاری هستند. معمولا گل ها پس از خشک شدن برای تهیه دمنوش آماده می شوند. دمنوش گل همواره بهار با طعمی ملایم، عطری متفاوت و رنگی اشتهاآور دارای خواص بسیاری است که برای تهیه آن تنها به آب جوش و دو قاشق غذاخوری گلبرگ خشک شده این گیاه احتیاج دارید. کافی است که دو قاشق غذاخوری از گل های خشک همواره بهار را به دو لیوان آب گرم و جوشیده اضافه کنید.

دمنوش را بر روی حرارت بسیار کم و ملایم قرار بدهید تا ده دقیقه دم بکشد. سپس دمنوش همواره بهار آماده است. این دمنوش برای درمان سرماخوردگی، مسائل رفلاکس و نفخ معده و التهابات و عفونت های گلو مفید خواهد بود. بعلاوه به علت طبع سرد و خشک همواره بهار می توانید از دمنوش سرد این گیاه در هنگام گرمازدگی و رفع عطش در تابستان بهره ببرید.

قیمت بذر و گل های خشک شده گیاه همواره بهار

بسته های 100 عددی بذر گل همواره بهار در فروشگاه های اینترنتی قیمتی کمتر از 10 هزار تومان دارند و بسته 50 گرمی گل همواره بهار خشک شده برای تهیه دمنوش با قیمتی بین 10 تا 20 هزار تومان در عطاری ها موجود است.