تصاویر، بردگان آفریقایی در حرمسرای ناصری - مجله جغتای

پدرام خسرونژاد به طرح موضوعی نو در زمینهٔ برده داری در ایران پرداخته و برای این منظور از آرشیو های عکس، متون مختلف و مصاحبه ها استفاده نموده است.

فروش بردگان آفریقایی در خلیج فارس به پیش از دوران اسلام باز می گردد. در متون قرون وسطی به طور پراکنده اشاره شده که بردگان به عنوان خدمتکار، محافظ شخصی، سرباز و ملوان در خلیج فارس از جمله جنوب ایران به کار گرفته می شدند. این امر تا مدت ها ادامه یافت و شکل آن در طی قرون متمادی دچار تغییر شد.

به گزارش گاردین؛ در تاریخ مدرن، آفریقایی ها جزئی از خدمهٔ خانواده های اشراف ایران به شمار می آمدند. مردان سیاهپوست معمولاً خواجهٔ حرمسرای شاهان می شدند در حالیکه زنان سیاهپوست به خدمت زنان ایرانی در می آمدند.

علیرغم ریشهٔ کهن برده داری آفریقاییان در ایران، به ندرت به این موضوع اشاره شده و کمتر مورد بحث قرار گرفته است، زیرا تحقیقات جامعی دربارهٔ برده داری آفریقاییان و استفاده از آن ها به عنوان خدمتکاران خانگی صورت نگرفته است.

اما عکس هایی وجود دارند که زوایایی از این امر را نشان می دهند و این عکس ها موضوع تحقیق پدرام خسرونژاد در چهار سال اخیر بوده اند.

خسرونژاد محقق مطالعات ایران و خلیج فارس در دانشگاه اوکلاهاماست، بخش نوی که با عنوان خانوادهٔ فرزانه به تازگی در این دانشگاه تأسیس شده است. او برای نخستین بار در اواخر دههٔ 1990 متوجه موضوع برده داری آفریقاییان در ایران شد؛ زمانی که پروژهٔ دو سالهٔ اتنوگرافیک را در خلیج فارس، شهر های میناب، بندر لنگه و بشاگرد استان هرمزگان به پیش می برد. مطالعات او در زمینهٔ پوشش سیاهپوستان ایران او را به سمت مسالهٔ برده داری در ایران پیش راند.

در سال 2011 که خسرونژاد در حال تدارک برنامه ای با موضوع عکاسی قاجار در دانشگاه سنت اندروز اسکاتلند بود متوجه چندین عکس از قرن 19 شد که در آن ها آفریقاییان ساکن حرمسرای ناصرالدین شاه به تصویر درآمده بودند.

(1896-1831) از آن موقع به بعد خسرونژاد به جمع آوری عکس هایی پرداخت که زندگی برده های آفریقایی در ایران را روایت می کردند. او برای انجام تحقیقات بیشتر به ایران، اسپانیا و انگلیس سفر کرد و به مطالعهٔ آرشیو فرهاد دیبا در اسپانیا و آرشیو نبرد های معاصر هالند پارک لندن پرداخت. او چندین مصاحبه انجام داده است از جمله مصاحبه با هاله افشار، بارونس بریتانیایی متولد ایران که در اوایل دههٔ 1950 و 1960 خدمتکار آفریقایی داشته است.

خسرونژاد تا به امروز 400 عکس جمع آوری نموده است و میخواهد تا آن ها را در کتابی با موضوع خدمتکاران آفریقایی در ایران منتشر کند، این نخستین باری است که به این موضوع پرداخته می گردد. او بعلاوه میخواهد تا نمایشگاه هایی با این مضمون را در کشور های مختلف برپا کند.

این کار بسیار حساس است. خسرونژاد شرح می دهد: بعضی از خانواده های قاجار وجود دارند که با عنوان برده مشکل دارند. می گویند که خانواده هایشان با کسی به عنوان برده رفتار نمی کردند و آن ها فقط خدمتکار خانه بودند. ممکن است این موضوع صحت داشته باشد، ولی برده داری به هر شکلی برده داری است و ما باید آزادانه راجع به آن صحبت کنیم.

ارائهٔ این عکس ها نخستین گام به سمت چیزی است که خسرونژاد آن را روشی نوین در انسان شناسی تصویری ایران می نامد: ما منابع تصویری زیادی داریم که ارزش تحقیقاتی دارند. بعضی از آن ها به وسیله هنرمندان و یا تاریخ پژوهان آنالیز شده اند، ولی هرگز مورد آنالیز انسان شناختی قرار نگرفته اند.

ما باید با هدف انسان شناسی به مطالعهٔ این متون و عکس ها بپردازیم. خسرونژاد به همراه تیمش در دانشگاه اوکلاهاما در پی روش شناسی نوینی هستند تا به وسیلهٔ آن عکس ها و فیلم های مستند از منظر انسان شناختی آنالیز شوند: این عکس ها حاوی اطلاعاتی هستند که در متون یافت نمی شوند. تحلیل آن ها می تواند به انسان شناسان یاری کند تا مطالعاتشان در زمینهٔ ایران را پیش ببرند.

منبع: تاریخ ایرانی