فضا چه بویی می دهد؟ - مجله جغتای

به گزارش ایسنا، آیا تا به حال فکر نموده اید که فضانوردان در خصوص بوی فضا چه می گویند؟ از نظر فنی، آن ها نمی توانند مستقیماً فضا را بو بکشند، به این علت که بینی، حداقل بینی انسان در شرایط خلاء کار نمی نماید و حتی اگر فضانوردان بخواهند فضا را بو بکشند، انجام این کار مستلزم برداشتن کلاه ایمنی است که در آن صورت همه ما می دانیم که خاتمه بدی خواهد داشت.

با این حال می توان به طور غیرمستقیم فضا را بو کشید. توصیف های گذشته در خصوص بوی جوشکاری یا یک کباب تابستانی که به وسیله دونالد پتیت فضانورد ناسا و تیم پیک فضانورد آژانس فضایی اروپا ارائه شده بود، نمونه هایی از آن چیزی است که فضانوردان پس از پیاده روی فضایی تجربه نموده اند.

اکنون پژوهشگران می توانند با استفاده از مواد شیمیایی و عناصر مختلف موجود روی زمین و بعلاوه جا های دیگر در کهکشان، در خصوص چگونگی بوی اشیا در فضا، فرضیه هایی داشته باشند.

مارینا بارسنیلا، پژوهشگر دکترای اخترزیست شناسی در دانشگاه وست مینستر و عطرساز مشهور در مصاحبه ای، پروژه ای موسوم به AromAtom را شرح می دهد؛ پروژه ای که کوشش می نماید تا رایحه های فضایی را بازسازی کند.

اخترشیمی؛ مولکول هایی که اجرام آسمانی و فضا را تشکیل می دهند

همان اتم هایی که روی زمین مشاهده می کنیم، ستارگان، سیاره ها، دنباله دار ها و سحابی ها را نیز تشکیل می دهند و مطالعه نحوه تعامل اتم ها با یکدیگر در محیط های کاملاً متنوع برای فراوری ترکیب های رایج و غیرمعمول به عنوان اخترشیمی شناخته می گردد.

مارینا بارسنیلا که در رشته اخترشیمی تحصیل نموده و نزدیک به 30 سال در صنعت عطرسازی کار نموده است، می گوید: در حین تحصیل در رشته اخترشیمی، به عنوان یک عطرساز، همواره به این فکر می کردم که فضا چه بویی می دهد؟

سفر وی برای ایجاد بو های فضا در نتیجه همین کنجکاوی آغاز شد. وی می گوید: با مطالعه شیمی مریخ، نپتون یا هر سیاره دیگر می خواهم بدانم که آنجا چه بویی دارد.

عطر هایی بر اساس گزارش های فضانوردان

بارسنیلا می گوید: من از سال 2017 آغاز به انجام این کار نموده ام و واکنش مردم همواره یکسان بوده و می گویند عجیب است.

وی اعتراف می نماید که تا به امروز به شکل مستقیم با فضانوردان صحبت ننموده است. با این حال می گوید که بعضی از عطر هایی که ساخته بر اساس روایت های متعدد فضانوردان، از جمله عطر های مأموریت های آپولو و ایستگاه فضایی بین المللی (ISS) ساخته شده اند که مثلاً درباره بوی غبار ماه روی لباس هایشان صحبت نموده اند.

بارسنیلا می گوید: تقریباً بسیاری از فضانوردان گفته اند که در فضا بو هایی مانند گوشت زغال شده یا لاستیک سوخته یا دود حاصل از جوشکاری را استشمام نموده اند و در واقع یکی از عطر های من بر اساس روایت دونالد پتیت است که گفته بود فضا بوی جوشکاری می داد.

عطری که بر اساس روایت پتیت ساخته شده است، فضا نامیده می گردد. گزارش پتیت مربوط به زمانی است که در ایستگاه فضایی بین المللی برای انجام چندین پیاده روی فضایی وارد فضای قفل هوا شدند. هر بار که پتیت وارد این بخش می شد، همان بوی شیرین جوشکاری را تجربه می کرد.

مشتری بدبو

بارسنیلا اقدام به ساخت و ارائه چهار رایحه فضایی نموده است و می گوید از لحاظ تجربی، درک این بو ها برای عموم مردم از ساده ترین موارد است.

وی شرح می دهد: پروژه AromAtomدر مجموع 24 رایحه دارد. من یک سفر کامل را ایجاد نموده ام که از زمین به مرکز کهکشان راه شیری می رود؛ بنابراین شما توقف هایی در ماه، مریخ و تمام سیاره های دیگر دارید.

وی اضافه کرد: فکر می کنم رایحه مورد علاقه من رایحه بدبوی سیاره مشتری است.

این دانشمند عطرساز توضیح داد که بوی بد مشتری به این علت است که این سیاره دارای لایه های مختلفی است که هر کدام دارای ترکیب شیمیایی خاص خود هستند.

وی می گوید: بنابراین هرچه به عمق مشتری بروید، شیمی و در نتیجه بو ها تغییر می نمایند. به عبارت دیگر، پیچیده تر و بدبوتر می شوند. اما من تغییراتی را که در شیمی ایجاد می گردد و اینکه چگونه می توانید با استشمام اجزای مختلف این سیاره چیز های زیادی یاد بگیرید را دوست دارم.

مخلوطی از رایحه تمشک و لاک ناخن

رایحه ای به نام Sagittarius B 2 بر اساس یک ابر مولکولی در نزدیکی مرکز کهکشان راه شیری ساخته شده است. بارسنیلا می گوید: این رایحه، سال ها پیش زمانی که مولکول اتیل فورمات را در این ابر کهکشانی کشف کردیم، تخیل همه را به خود جلب کرد.

بخشی از تفسیر این رایحه از این واقعیت ناشی می گردد که تمشک نیز حاوی اتیل فرمات است.

بارسنیلا می گوید: ایده تمشک و فضا تخیل مردم را تحریک می نماید، بنابراین آن را جشن فضایی می نامم، زیرا شما تمشک، الکل و لاک ناخن را در آن دارید که مردم آن ها را می پسندند.

علاوه بر این، بیش از دویست مولکول مختلف در Sagittarius B 2 درون کهکشان راه شیری با طیف سنجی با استفاده از تلسکوپ های فروسرخ و رادیویی شناسایی شده اند. این نیز به ایجاد این رایحه یاری کرد.

بوی باروت ماه

بارسنیلا بعضی از عطر های خود را تند یا عجیب توصیف می نماید. با این وجود، یکی دیگر از موارد مورد علاقه وی، عطر ماه، به ویژه نسخه دودی آن است. این عطر الهام گرفته از توصیف فضانوردی به نام جن سرنان (Gene Cernan) از بوی غبار ماه روی لباس فضایی خود است که آن را به بوی باروت تشبیه کرد. بعلاوه بر اساس شیمی ماه است که شامل سیلیکون دی اکسید، منیزیم و تیتانیوم است.

در نهایت، عطر سرخ مریخ، رایحه چهارم است که شامل نُت های گرد و غبار، سولفوریک و کلر است. این عطر بر اساس داده های شیمی و کانی شناسی به دست آمده از سنجش از دور، مقدار گیری های در محل به وسیله فرودگر های رباتیک و آنالیز شهاب سنگ های مریخی ساخته شده است.

کاوش فضا با حس بویایی

مارینا بارسنیلا در این مصاحبه گفت که تفسیر بوی فضا به وسیله هر فرد نسبت به فرد دیگر فرق دارد. علاوه بر این، وی با ذکر وجود رابطه صمیمی بین حس بویایی و حافظه استدلال می نماید که تجربه ها و خاطره های هر کسی نسبت به دریافتی که از یک رایحه دارد، فرق دارد.

هدف پروژه AromAtom با فراتر رفتن از حس بینایی و شنوایی، بیشتر در دسترس قرار دادن علم است.

بارسنیلا می گوید: مثلاً وقتی به مدرسه می رفتم، تمشک داشتیم، سکه های زنگ زده داشتیم، ظرف غذایی داشتیم که با وجود کلم بروکلی و تخم مرغ آب پزی که داخلش بود، بوی بدی می داد و گاهی هم بوی گوگردی بادام زمینی را استشمام می کردیم.

وی اضافه کرد: همه چیز در خصوص ربط دادن شیمی فضا به وسایل و تجربه های روزمره است تا مردم بتوانند خیلی نزدیکتر، این رایحه ها را احساس نمایند، بنابراین آن قدر انتزاعی یا ترسناک نیستند.

کوشش AromAtom برای کنار زدن موانع

بارسنیلا شرح داد: من تصور می کنم صحبت با یک بچه در خصوص یک موضوع (مثلا فضا) می تواند واقعاً پیچیده باشد. بچه ها همواره عجیب ترین سؤال ها را می پرسند و اگر معلم ها نتوانند به آن ها پاسخ دهند، وقتی دانشمندان فضایی را دارید که واقعاً می توانند به این سؤال ها پاسخ دهند، خوب است.

خودم همواره از علوم می ترسیدم. در کودکی از درس علوم متنفر بودم و به این فکر می کردم که وای خدای من، برای فهمیدن این درس خیلی احمق هستم؛ نمی توانم آن را درک کنم؛ این برای من نیست... اکنون می دانم که تنها چیزی که احتیاج داشتم یک وسیله نقلیه دیگر برای این سفر بود.

بارسنیلا می گوید واکنش ها به تمرکز بر بو در این حوزه، باور نکردنی بوده است.

این سیاره شناس و عطرساز حرفه ای ابتدا در سال 2017 یک نمایشگاه برگزار کرد و اکنون به این نقطه رسیده است. وی در خصوص کوشش های آینده پروژه AromAtom برای پر کردن شکاف بین علم و عموم مردم هیجان زده است.