پژوهش های تازه، نظریه های قبلی دربارهٔ اهلی شدن گربه ها را به چالش می کشند - مجله جغتای

مصر باستان: سرزمین شروعین گربه های خانگی؟

دو تحقیق تازه منتشرشده، مسیر متفاوتی را در تاریخ اهلی سازی گربه ها پیشنهاد می نمایند. طبق این پژوهش ها، محتمل است نخستین موج اهلی شدن گربه ها نه در اروپا، بلکه در مصر باستان اتفاق افتاده باشد و آن هم به علت آیین قربانی کردن گربه ها برای خدایان. در آن دوران، مومیایی کردن گربه ها برای ارائه به الهه ها، به ویژه باستِت (Bastet)، آن قدر رایج بود که مصریان ناگزیر شدند گربه ها را در تعداد زیاد پرورش دهند. نتیجهٔ این روند، گربه هایی بود که به تدریج از ویژگی های وحشی فاصله گرفتند.

نظریهٔ پیشین: همکاری ناخواستهٔ گربه و کشاورز

تا پیش از این تحقیقات، نظریهٔ غالب چنین بود که گربه ها خودشان تصمیم گرفتند اهلی شوند. بر اساس این دیدگاه، با شروع کشاورزی در دوران نوسنگی (Neolithic)، ذخیرهٔ غذاها جوندگان را جذب می کرد و در پی آن، گربه ها نیز برای شکار آن ها به مزارع نزدیک می شدند. این همزیستی به ظاهر خودخواسته، به مرور موجب نزدیکی گربه و انسان شد.

کشف قبر 9500 ساله در قبرس و چالش نو

در اوایل دههٔ 2000، کشف یک قبر 9500 ساله در قبرس (Cyprus) که استخوان های انسان و گربه در آن کنار هم قرار داشت، به عنوان سندی برای پشتیبانی از نظریهٔ اروپایی به حساب می آمد. اما حالا این پژوهش های تازه - که البته هنوز در مرحلهٔ آنالیز تخصصی (peer review) هستند - با آنالیز های ژنتیکی و ریخت شناسی (morphology) احتمال می دهند که این نظریه چندان معتبر نباشد.

تحلیل استخوان ها؛ شباهت هایی فراتر از حد انتظار

یکی از این تحقیقات، به سرپرستی شان دوهرتی (Sean Doherty) در دانشگاه اکستر (University of Exeter) انجام شد. آن ها استخوان های گربه های وحشی اروپایی، گربه های خانگی و گربه های وحشی آفریقایی را با هم مقایسه کردند و به این نتیجه رسیدند که تفاوت معناداری در ساختار استخوانی آن ها وجود ندارد. این نتیجه، مشروعیت نظریهٔ اهلی سازی در اروپا را زیر سؤال برده و تمرکز را به سمت قارهٔ آفریقا سوق داده است.

ژن های گربه، رازهای تاریخ را فاش می نمایند

پژوهش دوم، به سرپرستی مارکو د مارتینو (Marco De Martino) از دانشگاه رم تور ورگاتا (University of Rome Tor Vergata)، بر روی 70 نمونهٔ ژنتیکی از گربه هایی در شمال آفریقا، بلغارستان، ایتالیا و آناتولی (Anatolia) متمرکز بود. نتایج این پژوهش، شمال آفریقا را به عنوان مبدأ اصلی گربه های خانگی امروزی، آن هم چند هزار سال پس از عصر نوسنگی، معرفی می نماید.

خدایهٔ گربه نما؛ باستِت و ظهور پرستش گربه

از نکات مجذوب کننده این مسیر تاریخی، رابطهٔ میان پرستش گربه ها و الههٔ مصری باستِت است. در شروع، این الهه با سر شیر (lion) به تصویر کشیده می شد، اما به مرور زمان، چهره اش به شکل گربهٔ وحشی آفریقایی تغییر یافت. این تغییر نمادین، هم زمان با افزایش آیین های قربانی کردن گربه ها رخ داد و شاید همین پرستش بود که به اهلی سازی ناخواستهٔ آن ها منجر شد.

هنوز هم چیزهایی را نمی دانیم

بعضی پژوهشگران هنوز معتقدند که فرآیند اهلی شدن گربه ها بسیار قدیمی تر از روایت مصری است، اما کمبود شواهد باستان شناختی، پاسخ قطعی را سخت نموده است. شاید علت این ابهام، همان شخصیت گربه گون باشد: موجودی که همواره بخشی از حقیقت را برای خود نگه می دارد. تا روزی که شواهدی قطعی به دست نیاید، داستان گربه ها همچنان ترکیبی از اسطوره، علم و راز باقی خواهد ماند.

منبع