زید آبادی: ماهیت دولت همچنان مبهم و ناروشن است

به گزارش مجله جغتای، احمد زید آبادی؛ دولت به معنای مجموعه دستگاه های حاکم، مفهوم تاریخی بسیار بغرنجی است که فهم ماهیت و ویژگی های آن از همان ابتدای ظهور مدنیت در بین ابنای بشر، فکر اهل فکر و فلسفه را در جوامع مختلف به خود مشغول داشته است.

زید آبادی: ماهیت دولت همچنان مبهم و ناروشن است

فیلسوفان بزرگ یونانی به خصوص پس از بروز نشانه های انحطاط در دولت - شهر های یونانی نشین، عمده فعالیت فکری خود را به ارایه تصویری عقلایی از دولت معطوف کردند و هرکدام نیز به نتیجه متفاوتی رسیدند. پس از آن، متفکران رومی در این جهت گام هایی برداشتند تا اینکه با فروپاشی امپراتوری روم غربی، اندیشه سیاسی مسیحیت که سعادت آدمیان را نه در این دنیای فانی، بلکه در ملکوت خدا جست وجو می کرد، با نظریه پردازی سنت آگوستین برای قرن ها بر اروپا حاکم شد.

در اواخر قرون وسطی، عقل ارسطویی در دستگاه الهیاتی مسیحیت، به خصوص در اندیشه سنت آکوئیناس ظهور تازه ای یافت و متعاقب آن، جنبش نوزایی فرهنگی در ایتالیا بازگشتی دوباره به میراث اندیشه رومی را رقم زد. در پی این جنبش، مفهوم دولت دوباره در مرکز توجه اهل اندیشه نهاده شد و متفکرانی مانند نیکولو ماکیاولی، توماس هابز، ژان بُدن و جان لاک یکی پس از دیگری، به تئوریزه کردن مفهوم دولت مبادرت کردند، حرکتی که زمینه ساز شکل گیری دولت های مدرن در اروپا شد.

این فرایند در مشرق زمین و همین طور دنیای اسلام جهت گیری متفاوتی داشت، اما نهایتا پس از فروپاشی دستگاه امپرتوری خلافت عثمانی، دولت مدرن غربی به عنوان تنها الگوی شناخته شده دولت، بر بقایای امپراتوری و همین طور در سراسر کره زمین حاکم و تثبیت شد.

امروزه حدود 200 کشور مستقل در صحنه دنیای وجود دارد که دولت های حاکم بر آن ها به رغم تفاوت در صورت ها و سطحِ بلوغ و پیشرفت و کارآمدی و پایه های مشروعیت آنان، در یک سلسله ویژگی هایی که ژان بدن برای مفهوم دولت برشمرده است، شریک هستند و از همین رو، امکان تعامل با یکدیگر بر پایه آن مفاهیم مشترک را پیدا نموده اند.

در این میان، انقلاب سال 57 در ایران بنا به یک تعبیر با داعیه نفی ماهیت دولت های موجود در دنیا به وقوع پیوست. هدف ظاهرا تاسیس دولتی متفاوت بر مبنای اصول حاکم بر موجودیت های سیاسی ماقبل تشکیل دولت مدرن بود. آنچه، اما در عمل ظاهر شد، تشکیل دولتی با ماهیت ترکیبی بر مبنای استفاده ناخواسته از مفاهیم نو و قدیم بود که ریشه در فقر تئوریک نیرو های سیاسی برخاسته از انقلاب درباره مفاهیم مربوط به دولت داشت.

در واقع یکی از ریشه های اصلی بروز شکاف دوره ای در دستگاه دولت و ناکارآمدی آن در دوران پس از انقلاب، به عدم تجانس منطقی اجزای نظریه دولت در دوران پس از انقلاب بازمی گردد که مانع شکل گیری یک ساختار ارگانیک و معین و متعین مانند دیگر دولت های دنیا می گردد.

در این شرایط چند ساختاری، نه امکان همکاری و هم افزایی بلندمدت نیروی نهاد ها و قوای حاکم مقدور است و نه می توان بر سر اهداف معین و روشنی در حوزه سیاست خارجی به اجماع رسید.

به همین دلیل، بعد از گذشت نزدیک به 43 سال از پیروزی انقلاب، نه فقط بسیاری از مفاهیم سیاسی مربوط به ماهیت دولت همچنان مبهم و ناروشن است، بلکه بر سر مبانی زمینی یا آسمانی مشروعیت دولت و اینکه مبنای سیاست خارجی تامین منافع ملی است یا تشکیل امت واحده اسلامی، منازعه ای بی خاتمه ادامه دارد.

متاسفانه اراده ای سیاسی برای پیشگیری از بحث تئوریک آزاد به منظورِ تدوین یک نظام مفاهیم نو بر سر ماهیت دولت و روشن شدن محل منازعه در این باره، چنان فعال است که عملا امکان درگرفتن هرگونه بحثِ معنادار و علمی در فضای عمومی را از اهل اندیشه سلب نموده است؛ به طوری که پنداری بعضی ابهام و ناهماهنگی و عوارضِ ناشی از آن مانند شکاف دایمی در هیات حاکمه و ناکارآمد شدن آن را بر هرگونه وضوح و تجانسِ ارگانیک دستگاه دولت و در نتیجه کارآمدی و هم افزایی اجزای آن ترجیح می دهند.

ظاهرا منافع خصوصی هنگفتی در پشت این پیشگیری و به منظور حفظ و تداوم وضع موجود نهفته است که اجازه هیچ نوع کالبدشکافی و دلیل یابی معضلات بنیادی را در سطح عمومی نمی دهد و در عوض با تقلیل مسائل ریشه ای به گرایش فکری و ویژگی های شخصی مدیران مختلف، هر نوع ابتکار فکری و عملی برای غلبه بر موانع و عبور از تنگنا ها را عقیم می گذارد.

در چنین وضعی، جامعه با انباشت فزاینده معضلات و درماندگی در حل آن ها روبرو می گردد که این نیز به نوبه خود نتایج سیاسی بسیار وخیمی در پی می آورد.

شاید فشار های عینی برآمده از انبوه مسائل، بعضا به تکاپوی خودانگیخته بعضی مدیران و نهاد ها برای یافتن راه حلی در حوزه کاری خود منجر گردد، اما این گونه تکاپو ها در مجموع کم اثر و شبیه حرکت در تاریکی است.

حل اساسی مسائل کشور نیازمند شناختِ روشن تئوریک از علل و عوامل تداوم و بازتولید دایمی پاره ای معضلات به خصوص از منظر نوعی آشفتگی و بی سازمانی بنیادی در دستگاه دولت است و این هم پیش از هرچیز به دانش عمیق تئوریک در کنارِ صداقت و دلسوزی و برخورداری از انگیزه ای پاک و خالص برای برطرف گرفتاری های یک ملت و تامین منافع کشور بستگی دارد.

منبع: فرارو
انتشار: 4 فروردین 1401 بروزرسانی: 4 فروردین 1401 گردآورنده: joghatayi.ir شناسه مطلب: 1198

به "زید آبادی: ماهیت دولت همچنان مبهم و ناروشن است" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "زید آبادی: ماهیت دولت همچنان مبهم و ناروشن است"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید