چگونه به بچه ها و نوجوانان خودمراقبتی را آموزش دهیم؟ - مجله جغتای

غزاله مسعودی در گفت وگو با خبرنگاران، همزمان با آغاز هفته دنیای خودمراقبتی با تاکید بر لزوم آموزش خودمراقبتی جنسی به بچه ها و نوجوانان اظهار کرد: برای دانستن مفهوم و لزوم خودمراقبتی جنسی به بچه ها ابتدا لازم است تعریفی از کودک آزاری جنسی داشته باشیم. کودک آزاری جنسی در بر گیرنده هر گونه فعالیت جنسی علیه یک فرد در سنین کمتر از 18 سال به وسیله تهدید، زور، ارعاب و فریب است، به عبارتی دیگر درگیر کردن کودک یا نوجوان در فعالیت جنسی که درک کاملی از آن ندارد، کودک آزاری محسوب می گردد.

مولف کتاب کودک آزاری جنسی ادامه داد: این پدیده در تمام کشورها وجود دارد و آنالیز ها نشان می دهند که شیوع آن در دنیا بیشتر از آن چیزی است که تخمین زده می گردد اما به دلیل تابو بودن موضوعات جنسی این موضوع نادیده گرفته می شوند و یا گزارش کردن آن ها تحت تأثیر عوامل متعددی نظیر فشارهای اجتماعی، احساس شرم یا خجالت، ترس از سرزنش شدن و نگرانی از پیامدهای احتمالی و... قرار می گیرد.

آموزش خودمراقبتی به بچه ها و نوجوانان چه لزومی دارد؟

به گفته مجری طرح برگزیده مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی از سوی آموزش و پرورش تهران، افراد آزارگر ممکن است مانند ویروس یک بیماری در هر شرایط و موقعیتی حضور داشته باشند و از آنجایی که والدین برای محافظت از جسم فرزندان، در بدو تولد آنها را واکسینه می نمایند، برای پیشگیری از کودک آزاری جنسی هم لازم است آموزش هایی را به فرزندان خود ارائه دهند که مفهوم خودمراقبتی جنسی به این امر مهم می پردازد.

این پژوهشگر منتخب یونیسف در جشنواره پژوهش برتر مددکاری اجتماعی درباره لزوم مطلع سازی خودمراقبتی جنسی به بچه ها و نوجوانان، ادامه داد: آزار جنسی پیامدهای مخرب متعددی دارد که می تواند کودک و نوجوان را از نظر سلامت روان، با مسائل متعددی روبرو سازد که در تمام عمر او را تحت تاثیر قرار دهد. از جمله این موارد می توان به اختلال استرس پس از سانحه، اضطراب، افسردگی، اختلالات خوردن و خوابیدن، افت عملکرد شناختی و تحصیلی و مسائل مربوط به عزت نفس، خشم و عدم کارآمدی جنسی در بزرگسالی اشاره نمود. از این رو برای پیشگیری از این آسیب ها پرهیز از سکوت و ارائه آموزش امری ضروریست.

آموزش خودمراقبتی جنسی موجب کنجکاوی بیشتر نمی گردد

مسعودی در پاسخ به این پرسش که آیا خودمراقبتی جنسی منجر به کنجکاوی بیشتر کودک و نوجوان و نمی گردد؟، گفت: این تفکری سازنده نیست چرا که صحبت در خصوص خودمراقبتی جنسی با بچه ها و نوجوانان چیزی شبیه به اصول مراقبت از بدن در مقابل بیماری ها است که هیچ والدی از آموزش آن امتناع نمی نماید. آموزش خودمراقبتی به کنجکاوی بیشتر منجر نمی گردد اما به دلیل ایجاد ارتباط صمیمانه میان والد و کودک، بچه ها برای یافتن پاسخ سوالات دیگر خود آغاز به پرسش های بیشتری از والدین می نمایند و آنچه والدین را نگران می نماید این است که فرزندان در خصوص موضوعات جنسی از آن ها سوال نمایند.

سکوت والدین رشد جنسی بچه ها و نوجوانان را متوقف نمی نماید

وی معتقد است که پرداختن به موضوعات جنسی برای والدین در تمام جوامع کار سختی است و تمام والدین از پرداختن به این موضوعات احساس راحتی ندارند چراکه نمی دانند چگونه آموزش های جنسی را مطرح نمایند. همچنین حیا و شرم آمیخته با این موضوعات از موانع پرداختن به آن ها محسوب می گردد. نکته مهم تر این است که والدین نگران شکست حریم های خانوادگی هستند که ممکن است با کنجکاوی فرزندان نسبت به رابطه جنسی والدین آغاز گردد. لذا والدین سکوت را بر آموزش ترجیح می دهند در حالیکه سکوت والدین رشد جنسی و کنجکاوی بچه ها و نوجوانان را متوقف نمی نماید.

این مددکار اجتماعی ادامه داد: رشد جنسی بچه ها، مانند رشد جسمی و روانی فرایند مشخصی دارد. به عنوان مثال کودک در زمان مشخصی سینه خیز یا چهاردست و پا حرکت می نماید، سپس می ایستد، راه می افتد و می دود. این فرایند برای والدین شناخته شده است. در خصوص رشد جنسی نیز همین طور است، فقط والدین نسبت به آن شناخت و مطلعی ندارند و حتی از روبروه با آن فرار می نمایند. بچه ها نواحی خصوصی بدن خود را مانند سایر اندام ها کشف می نمایند، یا ممکن است نسبت به بدن دیگران کنجکاوی نشان دهند که در بازی هایی مثل دکتر بازی نمود پیدا کند. بنابراین این فرایند، سیر کاملا طبیعی خود را در همه بچه ها سپری می نماید.

تحقق آموزش چارچوب های اخلاقی به فرزندان احتیاجمند گفتمان است

به گفته مسعودی مراقبت و نظارت در جهت عدم روبروه زودهنگام کودک با اطلاعات جنسی امری مهم و لازم است اما فرایند شکل گیری و تکامل بعد جنسی در کودک و نوجوان را نمی توان متوقف کرد. ایجاد نگرش مثبت و آموزش ارزش ها و چارچوب های اخلاقی به وسیله والدین انجام می گردد و تحقق این امر احتیاج به گفتمان دارد چراکه بچه ها و نوجوانان به شکل اجتناب ناپذیری در ارتباط با دوستان و همسالان در معرض اطلاعات قرار می گیرند و بهتر است قبل از آن والدین آموزش های درست را به فرزندان خود منتقل نموده باشند.

دریافت اطلاعات غلط از سوی هم سالان موجب سردرگمی فرزند می گردد

مجری طرح برگزیده مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی توسط آموزش و پرورش شهر تهران، آموزش خودمراقبتی جنسی به بچه ها و نوجوانان را امری ضروری دانست و ادامه داد: سلامت جنسی که یکی از ابعاد سلامتی انسان به شمار می رود از دوران کودکی شکل می گیرد و هرگونه اطلاعات غلط می تواند نگرش فرد را دچار مسائلی کند. دریافت این اطلاعات به وسیله دوستان یا فضای مجازی منجر به ایجاد احساسات ناخوشایند مانند ترس، نگرانی و سردرگمی می گردد. حتی ممکن است منجر به احساس خشم و انزجار و بی اعتمادی نسبت به والدین و قطع تعامل با آن ها و آغاز پنهان کاری در این موضوعات گردد.

مولف کتاب کودک آزاری جنسی درباره فرآیند تربیت جنسی، ادامه داد: تربیت جنسی فرآیند کسب اطلاعات جسمانی، روانی و اجتماعی در خصوص مسائل مرتبط با موضوعات جنسی است و این آموزش از سال های اول زندگی کودک آغاز می گردد و تا سنین نوجوانی ادامه دارد. سوالات جنسی بچه ها از حدود 4-5 سالگی آغاز می گردد که سوالاتی نظیر فرق دختر و پسر چیه؟ بچه ها از کجا میان؟ چرا باید ازدواج کرد تا بچه دار شد؟ و... از جمله این سوالات هستند.

خودمراقبتی چگونه به بچه ها و نوجوانان آموزش داده می گردد؟

وی درباره نحوه آموزش خودمراقبتی جنسی به بچه ها توضیح داد: این آموزش ها کاملا متناسب با سن کودک، با زبانی بچه هاه و بدون اشاره به رابطه جنسی بزرگسالان آموزش داده می گردد. این آموزش می تواند با انجام فعالیت های شاد و مفرح مانند نقاشی، بازی، اجرای نمایش، خواندن کتاب های مرتبط و دیدن انیمیشن های مناسب همراه گردد.

این مددکار اجتماعی درباره ارائه این آموزش ها به نوجوانان، توضیح داد: در سنین نوجوانی موضوعات مرتبط با بلوغ و تغییرات جسمی و روانشناختی آن و کنجکاوی نسبت به چگونگی فراوری مثل و ... مطرح می گردد که آموزش و ارائه اطلاعات به جهت پیشگیری از آسیب های مرتبط امری لازم است. همچنین در آموزش خودمراقبتی جنسی، به شناخت اندام های خصوصی و ضرورت پوشیده بودن آنها، ممنوع بودن لمس اندام های خصوصی و ضرورت نه گفتن به آن پرداخته می گردد که طرح موضوعات می تواند با زبانی علمی و با تاکید بر اصول و ارزش ها انجام گردد.

والدین باید چه نکاتی را در آموزش خودمراقبتی به فرزندان در نظر بگیرند؟

به گفته پژوهشگر منتخب یونیسف در جشنواره پژوهش برتر مددکاری اجتماعی، لازم است والدین هنگام آموزش خودمراقبتی جنسی به فرزندان بر مقصر نبودن آن ها هنگام تعدی آزارگر تأکید نمایند و به او بگویند که اگر موضوع را به والدین اطلاع دهد، والدین از او مراقبت و به او یاری می نمایند. از طرفی فرد خاطی احتیاجمند یاری برای درمان است تا این کار اشتباه را تکرار نکند. ذکر این نکات از این جهت اهمیت دارد که گاها فرد آزارگر آشناست و کودک و نوجوان ممکن است تصور نمایند با اطلاع به والدین او را به دردسر می اندازند.

مسعودی اظهار کرد: آموزش جنسی همیشه با سوال کودک آغاز می گردد و سوال با سوال، پاسخ داده می گردد به این معنا که وقتی کودک سوالی پرسید والدین ضمن عادی جلوه دادن سوال او با جملاتی نظیر چه سوال خوبی پرسیدی، اتفاقا خودم می خواستم راجع بهش باهات صحبت کنم، دقیقا منظورت چیه؟ خودت چی فکر می کنی؟ چطور شد که این سوال به ذهنت رسید، دانسته های او را ارزیابی می نمایند و سپس به ارائه اطلاعات می پردازند.

وی به والدین توصیه کرد: لازم است والدین با مطالعه کتاب های مرتبط و یا دوره های آموزشی که توسط کارشناسان برگزار می گردد، دید جامعی نسبت به موضوع پیدا نمایند تا با اعتماد به نفس، مسئولیت آموزش را بر عهده بگیرند و این آموزش ها را به همسالان و فضای مجازی واگذار ننمایند. همچنین بعضی موقعیت ها مانند بارداری اطرافیان، فراوری مثل حیوان خانگی، رفتن به باغ وحش و روستا برای بچه ها و پرداختن به موضوعات بلوغ نوجوانان نقطه آغاز مناسبی برای این آموزش ها است.

به گفته این مددکار اجتماعی والدین باید از برخورد هیجانی مانند خنده، تعجب و یا خشم خودداری نمایند، جواب های مبهم و غلط ندهند، کلماتی مانند زشت و عیب و جملاتی مانند خجالت آور است را به کار نبرند، متناسب با سن کودک اطلاعات را به او بدهند، اگر کودک اطلاعاتی از دیگران گرفته است آن را انکار ننمایند و اگر پاسخ سوالی را نمی دانند، به فرزند خود بگویند نمی دانم و جواب را برایت پیدا خواهم کرد.