احمد زیدآبادی: فقط ما ایرانیان برای رسیدن به قدرت، دست و پا می زنیم - مجله جغتای

ناصرالدین شاه قاجار روزه گرفتن را فعلی صعب می دانست غافل از اینکه روزه داری صعب نیست، آنچه صعب و مشقت بار است حکمرانی درست است. ظاهرا حکمرانی به چشم ناصرالدین شاه فعلی سهل می آمد، چون قرارش نبود که ملک و ملت را به رضایت و نوا و سامانی برساند. هدفش تکیه بر سریر قدرت به اتکای زور فراشأنش بود و این به نظرش بسیار سهل می آمد.

در این روزگار، اما حکمرانی در اغلبِ جوامع، امری پردردسر و طاقت فرسا شده است. متقاعد کردن هزاران نهاد و سازمان و حزب و ده ها میلیون شهروند پرسشگر و اغلب ناراضی، نسبت به صحت انجام کاری و جوابگو بودن و حساب پس دادن در برابر پیامد های خواسته و ناخواسته آن، حقا که حوصله و صبر و توان و تواضعی بسیار بالغانه و فراتر از استعداد بشر عادی طلب می نماید، به همین علت نیز حکمرانی مثل گذشته های دور، خواستاران زیادی در کشور های پیشرفته تر ندارد.

این فقط ما ایرانیان هستیم که مانند بعضی دیگر از جوامع همسایه، برای به دست گرفتن زمام قدرت، دست و پا می زنیم حال چه لیاقت و صلاحیتش را داشته باشیم و چه از کمترین لیاقت و صلاحیتی در این زمینه برخوردار نباشیم! این موضوع را به تمرکز امکانات مادی و انواع رانت های سهل الوصول در دستگاه دولت نسبت می دهند، یا به شیرینی و حلاوتِ قدرت و منزلت، اما به نظرم ریشه اصلی ماجرا در همان سهل گرفتن امر زمامداری است.

کار سهلِ همراه با برخورداری از ثروت و قدرت و منزلت و معروفیت، طبیعتا برای همه وسوسه انگیز استبه خصوص اگر از معضلات و مسائل کار هم درک درستی وجود نداشته باشد.

برای همین است که هرگاه فردی زمام امور را به دست می گیرد، ابتدا با خوشحالی و روی باز از مهرورزی و تکریم و تواضع نسبت به مردم سخن می گوید و منتقدان را با اصرار و حرارتِ تمام به نقدِ عملکرد و برنامه خود فرا می خواند و حتی برای شان جایزه در نظر می گیرد و حل سریع و زمانبندی شده انبوه مسائل را وعده می دهد؛ اما معمولا پس از گذشت یک سال که به زمین سفت برخورد می نماید، به یاد شیوه ناصرالدین شاهی زمامداری می افتد. او در درجه نخست، منتقدان را نسبت به عملکرد خود سخت بی انصاف و غرض ورز ارزیابی می نماید.

ظاهرا گمان او بر آن بوده که منتقدان در چارچوب موردنظر او یا با توجه به مجموعه امکانات و محدودیت های پیش رویش، آن را به بوته نقد می کشند؛ حال آنکه وقتی راه نقد گگردده گردد و حاشیه یا ضریبی از امنیت پیدا کند، هر کس از زاویه نگاه و نظام ترجیحات خود، ساز نقادی را کوک می نماید، حتی اگر پای انصاف هم در میان باشد؛ چه بسا تصمیم یا اقدامی که از منظر عده ای از هر جهت مفید و به صلاح عموم مردم و کشور باشد، از منظر عده ای دیگر تا حدِ خیانت به کشور ناپسند و بد جلوه کند!

بنابراین، نقد اصولا کنترل پذیر نیست؛ اما با مرور زمان به امری عادی و پیش پا افتاده تبدیل می گردد و نظم و سامانِ طبیعی خود را پیدا می نماید. در فقدانِ زنجیره ای از نهاد های مدنی و زیرساخت های مادی و ذهنی حافظِ فرهنگ نقد و جوابگویی، تحمل فضای نقد و کوشش برای سامان یابی طبیعی آن، افزون بر دید عمیق تاریخی و تجربه گرانبار سیاسی، بردباری و کفّ نفس و کظم غیظ بالایی را می طلبد.

این ویژگی ها در سطح دنیا هم کمیاب است چه رسد به کشور ما که تاریخی انباشته از بی تحملی و توسل و اتکای به زور برای حل هر مساله کوچک و بزرگی دارد. این است که فضای نقد، رییس دولت و دیگر قوا را خشمگین می نماید و از کوره به در می برد. هر یک از آن ها با خود می گوید؛ با جمعی آدم منصف و مطلع به دشواری ها روبه رو نیستم! همگی یا غرض دارند و غرض شان هم ناکامی و شکست من است یا سر در آخور جایی دارند! یک سال تحمل شان نموده ام و همه نقد های تند و ناروای شان را بی پاسخ گذاشته ام، اما دریغ از یک جو انصاف! نه، این ها لایق این شرایط نیستند. سرجاشان به جایی بند است. اصلا آدم بشو نیستند! باید سر جای خود بنشینند و من خوب بلدم چطور سر جای شان بنشانم شان تا دست شان بیاید یک من ماست چقدر کره دارد!

همین قدیمی ها درست گفته اند که تا نباشد چوب تر فرمان نبرد گاو و خر! بعد همه رفتار ها و عملکرد هایی که قرار بود مورد تحول واقع شوند دوباره سرلوحه برخورد ها قرار می گیرند و دستور و جواز بگیر و ببند صادر می گردد و این بار با شدت و حدتی بیشتر از قبل تا جای هیچ شبهه ای برای کسی باقی نماند که طبقِ دستکاری قوام السلطنه در شعر منوچهری دامغانی، کشتی بان را سیاستی دگر آمد. بله، تا بگیر و ببند ممکن باشد؛ حکمرانی فعلی سهل و روزه داری فعلی صعب است! حکمرانی در جا هایی صعب است که باید انواع نقد های منصفانه و غیرمنصفانه و اعتراض های روا و ناروا را از هر سو تحمل و مدیریت کرد و جوابگو هم بود و دم هم بر نیاورد.